75. rocznica spalenia synagogi

Dziś Białystok wspomina dramatyczne wydarzenia, jakie miały miejsce 27 czerwca 1941 roku – Niemcy spalili Wielką Synagogę, a w niej ponad dwa tysiące białostoczan narodowości żydowskiej. W tym roku ta rocznica jest obchodzona wyjątkowo uroczyście

Obchody 75. rocznicy spalenia Wielkiej Synagogi w Białymstoku rozpoczęły się w południe. Prezydent miasta Tadeusz Truskolaski – wspólnie z wojewodą i zaproszonymi gośćmi oraz z mieszkańcami – złożył kwiaty pod pomnikiem-kopułą Wielkiej Synagogi przy ul. Suraskiej. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Izrael oraz Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Nie zabrakło też służb mundurowych.

– To bardzo ważne, żeby pamięć o dawnych mieszkańcach Białegostoku i o dziejach miasta trwała, zwłaszcza wśród młodych pokoleń – powiedział Tadeusz Truskolaski. – Dramat, który rozegrał się tutaj 75 lat temu, był początkiem eksterminacji ludności żydowskiej w naszym mieście. To bardzo bolesna karta w historii Białegostoku.

Pozostałe wydarzenia odbędą się wieczorem. Na placu przy Białostockim Ośrodku Kultury (ul. Legionowa 5), Karolina Cicha zaśpiewa utwory do tekstów żydowskich poetów pochodzących z Podlasia. Początek koncertu o godz. 21.00.

Wcześniej – o godz. 18.30 – w foyer kina Forum będzie miał miejsce wernisaż wystawy fotografii pt. „Klimaty Jerozolimy”, której autorem jest Max Meir Mroz, białostoczanin z urodzenia na co dzień mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Pół godziny później, o 19.00, w klubie Fama rozpocznie się promocja książki „Święto trąbek” Marty Masady – prezentacja debiutu powieściowego autorki, również urodzonej w Białymstoku. Po niej – również w klubie Fama o godz. 20.00 – nastąpi pokaz filmu białostockiego reżysera Dariusza Szady-Borzyszkowskiego „Kiriat Białystok. Szkice do sagi białostoczan”.

Dziś także, przed Muzeum Podlaskim (Ratusz, od strony ul. Suraskiej), została otwarta wystawa plenerowa poświęcona dziejom Wielkiej Synagogi w Białymstoku. Będzie można ją oglądać do 30 września.

Wielka Synagoga, która znajdowała się przy ul. Bożniczej (obecnie Suraskiej), została wzniesiona w latach 1909-1913. W okresie międzywojennym była najokazalszą synagogą białostocką i cieszyła się największym prestiżem wśród wszystkich bożnic Białegostoku. Została wybudowana wedle projektu Samuela J. Rabinowicza. Była świątynią reformowaną, w której kobiety modliły się obok mężczyzn, choć na osobnych galeryjkach. W okresie międzywojennym, podczas świąt i uroczystości państwowych, w synagodze grała orkiestra Gimnazjum Hebrajskiego.

27 czerwca 1941 r. niemiecka grupa operacyjna, którą dowodził kapitan Gothar Bürkner, spaliła dzielnicę żydowską wraz z Wielką Synagogą. Niemcy kazali wszystkim mężczyznom i chłopcom narodowości żydowskiej przyjść do Wielkiej Synagogi. Zamknęli ich wewnątrz i podpalili budynek. Do tych, którzy próbowali oporu, strzelali. Zginęło ok. 2-2,5 tysiąca osób.

W miejscu, w którym stała synagoga, znajduje się obecnie pomnik w kształcie kopuły zniszczonej bożnicy. Autorami monumentu są Michał Flikier, Maria Dżugała-Sobocińska, Dariusz Sobociński i Stanisław Ostaszewski. Odsłonięcie pomnika nastąpiło w 1995 roku.

Anna Kowalska