Rocznica Powstania w Getcie

W tym roku przypada 75. rocznica wybuchu Powstania w Getcie Białostockim i likwidacji getta. Białystok planuje z tej okazji szereg wydarzeń, które odbędą się pod wspólnym tytułem „Białystok pamięta”. Inauguracja obchodów rocznicy nastąpi już w przyszłym miesiącu. Uroczystości odbędą się także w czerwcu i sierpniu.

5 lutego, w 75. rocznicę rozpoczęcia likwidacji getta, Białystok zainauguruje tegoroczne obchody rocznicy Powstania w Getcie Białostockim. Uroczystość rozpocznie się o godz. 17.00 w miejscach, gdzie znajdowały się bramy getta (róg ulic I. Malmeda i I. Białówny oraz ulic Jurowieckiej i H. Sienkiewicza). Odbędzie się tam koncert muzyki klezmerskiej oraz recytacja tekstów dotyczących tzw. akcji lutowej. Później nastąpi przemarsz pod Pomnik Bohaterów Powstania w getcie przy ul. Żabiej, gdzie zostaną odczytane fragmenty pamiętnika Dawida Szpiro oraz listy ofiar akcji lutowej. Uczestnicy uroczystości i władze miasta złożą pod pomnikiem kwiaty, zapalą świece.

Kolejne uroczystości, upamiętniające spalenie Wielkiej Synagogi, planowane są na 27 czerwca. Na Rynku Siennym ma zostać odtworzona specjalna audycja radiowa, przygotowana przez Jolantę Szczygieł-Rogowską i Radio Białystok. Wokół Pomnika Wielkiej Synagogi i w Galerii im. Sleńdzińskich (ul. L. Waryńskiego 24a) staną bannery ze zdjęciem spalonej synagogi oraz z obrazami Izraela Beckera „Chanajki” i Izaaka Celnikiera „Popioły”.

– Kulminacja wydarzeń rocznicowych nastąpi w sierpniu, w miesiącu, w którym 75 lat temu nasi sąsiedzi zamknięci w getcie zerwali się do walki o ludzką godność – zapowiada prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski. – W tym roku chcemy w sposób szczególny uczcić tę dramatyczną kartę historii naszego miasta, dlatego program obchodów rocznicy będzie naprawdę wyjątkowy.

5 sierpnia w Galerii im. Sleńdzińskich przy ul. L. Waryńskiego 24a można będzie wysłuchać koncertu izraelskiego zespołu muzyki dawnej „Profetti Della Quinta” z Bazylei. Główna część obchodów odbędzie się 16 sierpnia, w rocznicę wybuchu Powstania w Getcie Białostockim. W tym dniu wstępnie zaplanowano następujące wydarzenia:

• koncert Klezmerskiej Orkiestry Teatru Sejneńskiego (Rynek Kościuszki),
• koncert „Benkenisz – Tęsknota” Karoliny Skrzyńskiej (BOK/CLZ),
• promocja wydawnictwa „Pamiętnik Dawida Szpiro” (BOK/CLZ),
• odtwarzanie nagrań wspomnień świadków historii o likwidacji białostockiego getta (przy Ratuszu),
• wystawa „Kiriat Białystok” (przy pomniku AK, ul. J. Kilińskiego),
• spektakl „Pięcioksiąg Izaaka” w reż. Wojciecha Kobrzyńskiego.

Dzień później, 17 sierpnia, zostanie otwarta wystawa rysunków Bencjona Rabinowicza – malarza pochodzenia żydowskiego, urodzonego w 1905 r. w Białymstoku. Uroczystości zakończy koncert plenerowy z muzyką żydowską „Krzesimir Dębski symfonicznie”, który odbędzie się 19 sierpnia. W tym samym dniu na spacer po terenie dawnego getta zaprosi historyk Jolanta Szczygieł-Rogowska, która przybliży historię tych miejsc i ich mieszkańców.

Getto w Białymstoku zostało utworzone przez niemieckie władze okupacyjne 26 lipca 1941 r. dla ponad 40 tys. Żydów, także tych z okolic miasta. Było otoczone 3-metrowym ogrodzeniem zakończonym kolczastym drutem. Na początku sierpnia 1941 r. weszło w życie rozporządzenie o zakazie opuszczania getta pod groźbą śmierci.

5 lutego 1943 r. rozpoczęła się akcja likwidacyjna w getcie białostockim. W ciągu ośmiu dni Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince 10 tys. ludzi, 2 tys. osób zamordowali na miejscu. Białostoccy Żydzi podjęli próbę samoobrony i wyprowadzili z getta kilkudziesięciu bojowników.

16 sierpnia 1943 roku wybuchło w getcie powstanie. Był to drugi co do wielkości, po powstaniu w getcie warszawskim, zryw ludności żydowskiej przeciwko hitlerowcom. Zostało zorganizowane, a następnie dowodzone przez Antyfaszystowską Organizację Bojową. Doszło do niego na wieść o niemieckich przygotowaniach do ostatecznej likwidacji getta, związanych z uruchomieniem komór gazowych w obozie Auschwitz. Było z góry skazane na niepowodzenie. Źle uzbrojeni, nieliczni powstańcy stanęli naprzeciw wielokrotnie liczniejszych oddziałów regularnego wojska. Plan zakładał przedarcie się do Puszczy Knyszyńskiej. Opór został złamany po kilku dniach. Przywódca powstania Mordechaj Tenenbaum i Daniel Moszkowicz popełnili samobójstwo. Mieszkańców getta wywieziono do obozów w Treblince, Majdanku, Auschwitz, Terezinie. Z ponad 60 tys. Żydów mieszkających przed wojną w Białymstoku i okolicach przeżyło zaledwie kilkuset. Białystok nie zapomina o swoich dawnych mieszkańcach i co roku, w rocznicę tamtych wydarzeń, czci ich pamięć.

Anna Kowalska