Szlak Bojar

Dzielnica Bojary jest bezcennym świadectwem historii Białegostoku. Nadzwyczaj ciekawy jest jej układ urbanistyczny, w którym część obecnych ulic stanowi pozostałość dawnych szlaków komunikacyjnych. Jedna z nich, Skorupska, której jedynie fragment zachował się do dziś, w latach 1569 – 1795 pokrywała się z granicą Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony.

Bojary są jedną z najstarszych dzielnic Białegostoku. Ich nazwa wywodzi się od określenia ludności, która od XV wieku osiedlała się na tym terenie. Bojarowie w Wielkim Księstwie Litewskim byli stanem pośrednim pomiędzy szlachtą a włościanami. Wyróżniano pośród nich trzy kategorie: bojarów pancernych, zobowiązanych do służby wojskowej, putnych, „którzy z listami starostów i dzierżawic naszych jeżdżą” i turemnych, pełniących służbę przy zamkach. Niewiele wiadomo o początkach tej białostockiej osady. Kartografowie i historycy odczytują jej układ przestrzenny z porównania planów i map, które dla tego terenu sporządzane były od XVIII wieku. W 1749 roku Jan Klemens Branicki, lokując „Nowe Miasto”, włączył w granice Białegostoku część Bojar. Był to pas ziemi, ciągnący się wzdłuż dzisiejszej ulicy Warszawskiej. Kolejne rozszerzenia granic miasta przeprowadzone zostały w latach 1877 i 1897. W ich wyniku całe Bojary, położone pomiędzy ulicami Warszawską, Sienkiewicza, Skorupską i torami kolei poleskiej, włączone zostały w przestrzeń miejską.

Dzielnica ta jest bezcennym świadectwem historii Białegostoku. Nadzwyczaj ciekawy jest jej układ urbanistyczny, w którym część obecnych ulic jest pozostałością dawnych szlaków komunikacyjnych. Jedna z nich, Skorupska, której jedynie fragment zachował się do dziś, w latach 1569 – 1795 pokrywała się z granicą Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony. Ulica Kraszewskiego, której początków możemy doszukiwać się w 1514 roku, była historycznym traktem wiodącym do bazyliańskiego klasztoru w Supraślu. Ulica Gliniana to droga prowadząca przez dawne wyrobiska powstałe po wydobyciu surowca do produkcji cegieł. Innym świadectwem historii, dziś
szczątkowo zachowanym, jest układ parceli. Odczytać z niego można było zarówno gęstość zaludnienia jak też zajęcia i powinności zamieszkujących tu ludzi.

Zabudowa tej dzielnicy przez całe dziesięciolecia nie wzbudzała należytego szacunku wśród konserwatorów, architektów i władz miejskich. Nie dostrzegali oni kulturowego nawarstwienia, które miało swe odbicie w istniejących tu budynkach. Była to zabudowa, która powstawała od drugiej połowy XIX wieku, przeważnie parterowe, drewniane domy nie mające jednak nic wspólnego z zabudową wiejską. Od końca XIX wieku i w okresie międzywojennym, wzniesiono na Bojarach nieliczne w której w 1915 roku powstała pierwsza polska szkoła. Z kolei przy ulicy Modlińskiej zburzono dawną siedzibę Towarzystwa Dobroczynnego „Żłobek”, założonego w 1902 roku. Działania
te te w wyraźny sposób zmieniły oblicze Bojar, które wcześniej sprawiały wrażenie przemyślanej kompozycji. Zataczająca łagodny łuk ulica Staszica obramowana była czterema innymi ulicami: Skorupską, Piasta, Słonimską i Kraszewskiego. Gęsta zabudowa przetkana była rozległymi ogrodami. Największe znajdowały się przy Staszica, między Szczyglą a Dobrą oraz pomiędzy Kraszewskiego i Sobieskiego. Poddając się urokowi Bojar Maria Dąbrowska w 1924 roku pisała: „ileż to razy przynosiliśmy i rozpowszechniali wiadomości o angielskich przedmieściach ogrodowych”. Dalej, porównując je właśnie do Bojar, zachwycała się ich „wonnym cieniem zieleni”. Pisała, że
„kręte, półkoliste uliczki tej dzielnicy mają w swych zarysach nie wyrozumowany, a głęboko uzasadniony sens. Wszystkie ulice w maluśkich, szarych opłotkach, wszystkie pod cieniem poważnych drzew. Za płotkami wichrzy się bujna czupryna sadów – i na czarnych gałęziach pąki jaśnieją jak światełka”.